1<h2>Танґанская</h2> 2<p>Як па ўсёй Палінэзіі, танґанская нябесная культура мае карані ў марской 3навіґацыі. У некаторых выпадках немагчыма аддзяліць назвы асобных зорак ад 4назвы «зоркавага шляху». Зорка можа мець некалькі назваў, калі: 1) зорка 5ўваходзіць у розныя зоркавыя шляхі, 2) назва зоркі залежыць ад таго, зь якой 6ґрупы астравоў Тонґа яна паходзіць. Намэнклятура зорак даволі прыблізная, бо 7крыніцы яе абмежаваныя.</p> 8 9<p>Хаця самыя значныя/агульныя зоркі й сузор'і (напр., Арыён, Плеяды, Крыж) атаясомленыя ў танґанскіх зоркавых ведах, існуюць два істотныя выключэньні. Па-першае, адсутнічае назва Паўночнай зоркі (Палярнай зоркі, α UMi). Гэта дзіўна, улічваючы шырату астравоў Тонґа й важнасьць гэтай зоркі ў пэўныя поры году. У часы любых паўночных падарожжаў з Тонґа такі важны навіґацыйны арыенцір ня мог застацца незаўважаным. Сурор'е Скарпіёна (ягоныя часткі ці зоркі) таксама адсутнічаюць у танґанскіх зоркавых ведах. Гэта нечакана, бо істотная бальшыня культур, і па ўсім сьвеце, і ў Палінэзіі, ўважаюць Скарпіёна за цэнтральнае сузор'е, бо яго лёгка вызначыць і яно знахоціцца на начным небе амаль насупраць Арыёна. [Стваральнікі Stellarium будуць радыя любой інфармацыі, якая б магла праясьніць гэтыя анамаліі.]</p> 10 11<p>Агульная мінуўшчына палінэзійскіх зоркавых ведаў відавочная, калі зьвернуць 12увагу на назвы зорак. Напрыклад, Плеяды называюцца Маталікі на танґанскай мове, 13Матарыкі на маарыйскай й Макалі'і на гавайскай.</p> 14 15<h3>Спасылкі</h3> 16<ol> 17<li>Velt Kik, <em>Ko E Ngaahi fetu'u 'o, Stars over tonga</em>, 1990 18'Atenisi University, Nuku'alofa , Tonga Government printing department.</li> 19<li>T.H Fale, <em>Tongan astronomy</em>, 1990 20Polynesian Eyes foundation, Nuku'alofa, Tonga 21Choice printing.</li> 22<li>E. E. V. Collocott, <em>Tongan astronomy and calendar</em>, 1992 23Occasional Papers of the Bernice Pauahi Bishop Museum of 24Polynesian ethnology and Natural History, Vol.8, No. 4 25Honolulu, Hawaii, Bishop Museum Press 1922, p. 157-173. </li> 26</ol> 27 28<h3>Намэнклятура</h3> 29<table class="nomenclature"> 30<tr><th>Танґанскі тэрмін</th><th>Абазначэньне</th></tr> 31<tr><td>Хуму</td><td>Вугальны мяшок</td></tr> 32<tr><td>Каніва</td><td>Млечны шлях</td></tr> 33<tr><td>Ма'афулеле</td><td>Вялікае Маґеланава воблака</td></tr> 34<tr><td>Ма'афутока</td><td>Малое Маґеланава воблака</td></tr> 35<tr><td>'оту Ма'афу</td><td>Маґеланавы воблакі (абодва)</td></tr> 36<tr><td>Ха'амонґа</td><td>Экліптыка</td></tr> 37<tr><td>Махіна</td><td>Месяц</td></tr> 38<tr><td>Ла'а</td><td>Сонца</td></tr> 39<tr><td>Фэту'у</td><td>Зорка (наагул)</td></tr> 40<tr><td>Фэту'уфука</td><td>Камэта</td></tr> 41<tr><td>'Умата</td><td>Вясёлка</td></tr> 42<tr><td>Фэту'у'Эсіафі</td><td>Зьнічка</td></tr> 43<tr><td>Тапукітэа</td><td>Вэнэра</td></tr> 44<tr><td>Матамэмэа</td><td>Марс</td></tr> 45<tr><td>Ма'афутока (як ММВ)</td><td>Канопус</td></tr> 46<tr><td>Ма'афулеле (як ВМВ)</td><td>Сырыюс</td></tr> 47<tr><td>Вэлітоа хіфіфо</td><td>Рыґель</td></tr> 48<tr><td>Вэлітоа хахаке</td><td>Бэтэльґейзэ</td></tr> 49<tr><td>Хікуле'о</td><td>Арктур</td></tr> 50<tr><td>Монуафе</td><td>Мэіса</td></tr> 51<tr><td>Мотулікі</td><td>Плеяды</td></tr> 52<tr><td>Ту'улалупэ</td><td>Гіяды</td></tr> 53<tr><td>Толоатонґа</td><td>Паўднёвы крыж</td></tr> 54<tr><td>Толоалахі</td><td>Несапраўдны крыж</td></tr> 55</table> 56 57<strong>Танґанскія сузор'і</strong> 58<table class="nomenclature"> 59<tr><th>Танґанская назва</th><th>Абазначэньне ці нататкі</th></tr> 60<tr><td>Туінґа іка</td><td>Частка Арыёна, пас і меч</td></tr> 61<tr><td>Аэ э'Увэа</td><td>Паўночная карона (<em>магчыма</em>)</td></tr> 62<tr><td>Фатаналуа</td><td>Валасы Веранікі (<em>магчыма</em>)</td></tr> 63<tr><td>Капакау'о'тафахі</td><td>Касыяпэя (<em>магчыма</em>)</td></tr> 64<tr><td>Толоа</td><td>Пас Арыёна</td></tr> 65<tr><td>Луа танґата</td><td>Кастор і/ці Палюкс</td></tr> 66<tr><td>Фунґасіа</td><td>Таліман і/ці Аґена</td></tr> 67<tr><td>Хоуматолоа (Толоа, Толоатонґа, Толоалахі)</td><td>—</td></tr> 68</table> 69 70<h3>Стваральнік</h3> 71<p>Гэтая нябесная культура была створаная карыстальнікам Stellarium <i>Дэнам 72Смайлам</i>, d.smale(at)niwa.co.nz</p> 73